მიწოდების ჯაჭვის მონაწილეები იმყოფებიან იურიდიული, ეკოლოგიური, პოლიტიკური და სოციალური ფაქტორების ზემოქმედების ქვეშ. AsstrA-ს ანალიტიკური დეპარტამენტი გვიზიარებს, თუ რომელმა ფაქტორებმა მოახდინეს ყველაზე მნიშვნელოვანი გავლენა ლოჯისტიკაზე 2022 წლის მეორე ნახევარში.
ტრანსპორტის ტარიფები
ლოგისტიკური პიკი ტრადიციულად მეოთხე კვარტალზე მოდის. ამ პერიოდში იზრდება როგორც სატრანსპორტო შეკვეთების რაოდენობა, ასევე მათი განხორციელების ფასები. 2022 წელს საწვავის გადასახადების მკვეთრმა ზრდამ, მძღოლების დეფიციტმა და უკრაინაში სრულმასშტაბიანმა შეჭრამ განაკვეთები კიდევ უფრო გაზარდა. მაღალ წინასადღესასწაულო სეზონზე მცირდება სატრანსპორტო სერვისების ხელმისაწვდომობაც. 2022 წელს TIMOCOM-მა დაფიქსირდა საპირისპირო ტენდენცია - წარმოების სიმძლავრეების გაზრდა და შეფერხებების აღმოფხვრა ევროპაში წარმოების მოცულობის შემცირების ხარჯზე.
2022 წლის მეორე კვარტალში გადაზიდვის საშუალო ტარიფები პირველთან შედარებით 45%-ზე მეტით გაიზარდა და მესამე კვარტალში იგივე დონეზე დარჩა. მეოთხეში, როგორც იწინასწარმეტყველეს, მეორე კვარტალთან შედარებით 3%-იანი ზრდა დაფიქსირდა.
2022 წლის მესამე კვარტალში კონტრაქტების განაკვეთებმა მიაღწია 129,7 ინდექს პუნქტს, 5,4 პუნქტით მეტი კვარტალში, რაც ნიშნავს 19,6 პუნქტით გაზარდას წ/წ. სპოტურმა განაკვეთებმა 142,6 პუნქტი შეადგინა, რაც ნიშნავს 6,0 პუნქტით კ/კდა 26,4 წ/წპუნქტით ზრდას.
2023 წლის დასაწყისში ვაჭრობისა და წარმოების შესუსტებამ შეიძლება გამოიწვიოს ტრანსპორტის ტარიფების უმნიშვნელო შემცირება. თუმცა, კლება შესაძლოა შეაჩეროს საწვავის ფასების ცვლილებამ, რუსეთიდან ნავთობპროდუქტების იმპორტზე ევროკავშირის ემბარგოს გაგრძელების გამო. აკრძალვა ძალაში 2023 წლის 5 თებერვლიდან შევა. ასევე რთულია იმის პროგნოზირება, თუ რამდენად გაიზრდება ინფლაციის მაჩვენებელი საბოლოოდ.
ეკონომიური ვარდნა ევროპაში
სექტემბერში საწარმოო სექტორმა განიცადა ეკონომიკური ვარდნა მოთხოვნილების შემდგომი შემცირებითა და ფასების ზეწოლის გაზრდით. იმავე თვეში S&P Global Eurozone Manufacturing PMI-ის მიხედვით შესყიდვების მენენჯერთა ინდექსი (ინგ. Purchasing Managers’ Index – PMI) ევროპაში წარმოებისთვის დაეცა 48,4-დან 49,6-მდე აგვისტოში. რაც ევროზონაში წარმოების ვარდნის მაჩვენებელია.
მესამე კვარტლის ბოლოს ევროკავშირის ორმა უმსხვილესმა ეკონომიკამ, საფრანგეთმა და გერმანიამ, აღნიშნეს საწარმოო შესაძლებლობების მკვეთრი გაუარესება. მათი PMI-ები ყველაზე დაბალ დონეზეა 2020 წლის პირველ ნახევარში Covid-19 პანდემიის დაწყებიდან.
სექტემბერში შემცირდა ახალი შეკვეთების რაოდენობაც. მიწოდების ჯაჭვში არსებულმა სირთულეებმა შეაფერხა წარმოების პროცესები, გლობალური მოთხოვნის შემცირებამ დაუმთავრებელი სამუშაოებების მოცულობის შემცირება გამოიწვია. ელექტროენერგიის მაღალმა ხარჯებმა წარმოების სექტორში მხოლოდ შემთხვევითი შეფერხებები გამოიწვია.
ნოემბერში PMI-ის ინდექსი გაიზარდა 47,8-მდე ოქტომბრის 47,3-დან, რაც ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია 23 თვის განმავლობაში. წარმოების ხუთთვიანი ვარდნა, PMI-ს მიხედვით, ზრდის ევროზონის რეცესიაში ჩავარდნის ალბათობას. გარდა ამისა, ევროპაში ენერგეტიკული კრიზისი, რომელსაც განსაკუთრებით საწარმოო სექტორი განიცდის, აძლიერებს ეკონომიკურ ვარდნას.
მეოთხე კვარტალში ენერგომატარებლებზე ფასების ზრდამ წარმოების ხარჯების ზრდაზე აისახა. ევროპულმა კომპანიებმა შეამცირეს ან მთლიანად შეაჩერეს წარმოება, მაგალითად, მინის მრეწველობაში საფრანგეთში, ფოლადის მრეწველობაში ესპანეთში და სასუქების სექტორში პოლონეთში. კომპანიების გადახდისუუნარობის საფრთხე იზრდება.
მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის (WTO) მომსახურებით ვაჭრობის ბარომეტრის 2022 წლის 22 დეკემბრის მიხედვით, მომსახურებით ვაჭრობა შემცირდა მეოთხე კვარტალში და სავარაუდოდ სუსტი დარჩება 2023 წლის დასაწყისში. ოქტომბრის ბარომეტრის ინდექსი დაეცა 98,3-მდე, ოდნავ ქვემოთ 100 საბაზისო ნიშნულზე და წინა 105,5-ზე ბევრად ქვემოთ ივნისის ბოლო გამოქვეყნებიდან. ფინანსური მომსახურება (107,8) აღმოჩნდა ყველაზე მდგრადი გლობალური ეკონომიკის შენელების მიმართ. კლების ტენდენციაზე მაღლა იყო სამგზავრო საჰაერო ტრანსპორტის (105,2) და საინფორმაციო-საკომუნიკაციო მომსახურების (103,2) მაჩვენებლები. ყველაზე დიდი კლება დაფიქსირდა სამშენებლო სერვისების ინდექსის კომპონენტებზე (92,9), კონტეინერებით ტრანსპორტირებაზე (92,8) და PMI (91,1).
ევროკავშირის ქვეყნების, უკრაინასა და დსთ-ს შორის სავაჭრო ბრუნვის შემცირება
2022 წლის მესამე კვარტალში ევროკავშირიდან დსთ-ში საქონლის ტრანსპორტირება 1%-ით ნაკლები იყო მეორე კვარტალთან შედარებით და 16%-ით ნაკლები 2021 წელთან შედარებით. ევროკავშირიდან რუსეთში საქონლის ექსპორტი 26%-ით შემცირდა. თავის მხრივ, ბელორუსიაში გაიზარდა კვარტალში 3%-ით, უკრაინა - 21%-ით. ევროპიდან ყაზახეთში საქონლის ნაკადი 8%-ით შემცირდა, უზბეკეთში - 4%-ით.
საქონლის იმპორტი დსთ-ს ქვეყნებიდან ევროპაში შემცირდა 1%-ით კ/კ და 38%-ით წ/წ. რუსეთიდან იმპორტი შემცირდა 65%-ით, ბელორუსიიდან 71%-ით და უკრაინიდან 26%-ით. ყაზახეთიდან იმპორტი კვარტალში 63%-ით შემცირდა, უზბეკეთიდან კი 31%-ით გაიზარდა.
შემცირებული ვაჭრობა ევროკავშირის, რუსეთსა და ბელორუსიას შორის ათავისუფლებს ამ მარშრუტების გამტარუნარიანობას, რომელიც შეიძლება გადანაწილდეს უზბეკეთში, ყაზახეთსა და უკრაინაში.
ინფლაცია კვლავ მაღალია
მუდმივად მაღალი ინფლაცია ზეწოლას ახდენს ტრანსპორტირების ხარჯებზე. 2022 წლის ნოემბერში ევროზონის წლიურმა ინფლაციამ 10,1% შეადგინა, ოქტომბრის 10,6%-თან შედარებით. ერთი წლით ადრე ეს მაჩვენებელი 4,9%-ს შეადგენდა. ინფლაცია ოდნავ შენელდა 2022 წლის ბოლო თვეებში, მაგრამ რჩება უმაღლეს დონეზე ბოლო 10 წლის განმავლობაში.
ყველაზე მაღალი წლიური კოეფიციენტები დაფიქსირდა უნგრეთში (23,1%), ლატვიაში (21,7%), ესტონეთსა და ლიტვაში (თითო 21,4%), ჩეხეთში (17,2%) და პოლონეთში (16,1%).
ნოემბერში ევროზონაში ინფლაციის ძირითადი კომპონენტებია ენერგია (+34,9% ოქტომბრის +41,5%-თან შედარებით), საკვები, ალკოჰოლი და თამბაქო (+13,6% ოქტომბერში +13,1%-თან შედარებით), არაენერგეტიკული სამრეწველო საქონელი (+6,1%, წინა თვესთან შედარებით) და მომსახურება (+4,2%, ოქტომბრის +4,3%-დან).
ფასები დიზელის საწვავზე
CNR-ის (France Comittee National Router) მონაცემებით, 2022 წლის მეოთხე კვარტალში ევროპაში დიზელის საშუალო ფასი ლიტრზე 1,94 ევრო იყო. ფასები 2022 წლის მესამე კვარტალთან შედარებით იგივე დონეზე დარჩა, მაგრამ 2021 წლის მეოთხე კვარტალთან შედარებით 60%-ით გაიზარდა.
3 დეკემბერს ევროკავშირის საბჭომ რუსული ნავთობის მაქსიმალური ფასი ბარელზე 60 დოლარი დაადგინა. შეზღუდვა ძალაში შევიდა 5 დეკემბერს, ევროკავშირის ქვეყნებში რუსული ნავთობის მიწოდების ემბარგოს პარალელურად.
ფასის შეზღუდვის მექანიზმი გადაიხედება ყოველ ორ თვეში ერთხელ 2023 წლის იანვრის შუა რიცხვებიდან. ლიმიტი დაწესდება რუსული ნავთობისა და ნავთობპროდუქტების საშუალო საბაზრო ფასზე მინიმუმ 5%-ით ქვემოთ. მსგავსი აკრძალვა დაწესებულია G7 ქვეყნებში (დიდი ბრიტანეთი, გერმანია, იტალია, კანადა, საფრანგეთი, იაპონია და აშშ) და ავსტრალია.
ნავთობის ბაზარზე არსებული ვითარება, სავარაუდოდ, საწვავის ფასების ზრდას გამოიწვევს 2023 წლის მეორე კვარტალში. თუმცა, მატება შესაძლოა უფრო ადრე, უკვე 2023 წლის პირველ კვარტალში მოხდეს, რაც სატრანსპორტო ხარჯების ზრდას გამოიწვევს.
მძღოლის პროფესიის მიმზიდველობის დაქვეითება
საგზაო ტრანსპორტის საერთაშორისო კავშირმა (IRU) გამოაქვეყნა მძღოლების დეფიციტის გლობალური ანგარიში.
ევროპაში სატვირთო მანქანების და ავტობუსების მძღოლების დეფიციტი უკონტროლო ხდება. ტრანსპორტზე მოთხოვნა იზრდება და ახალგაზრდებს ეს პროფესია მიმზიდველად არ მიაჩნიათ. მოსალოდნელია, რომ 2026 წლისთვის სატვირთო მანქანის მძღოლის ღია ვაკანსიების რაოდენობა 60%-მდე გაიზრდება, რაც ლოჯისტიკური კომპანიებისთვის გადამზიდავების პოვნის სირთულით არის განპირობებული.
ავტორი: კამილა რინკევიჩი.
